luGORRI

XVIII. mende hasierako euskarazko oharrak

            Oiartzungo artxiboak euskararen ezagutzarako duen materialaz behin baino gehiagotan aritu gara. Bertan gordetzen den aspaldiko dokumentazioak gure hizkuntzaren nondik norakoak aztertzeko euskarri garrantzitsua da.  Horren lekuko ditugu euskara aintzat hartuta burutu ditugun bestelako berriak, azken egunetan aurkeztu den 1743ko euskara hutsean idatzitako eskutitza ahaztu gabe.

            Euskarazko printzak horren ugariak izatea, dokumentazioaren beraren osaeran datza, akta-liburuen eduki anitzari esker. Datuen bilaketa bide desberdinetatik iristen da: batzuetan erraz, lehen kolpean, topa daitezke; bestetan, berriz, begia zorroztu beharra dago, oharkabean igarotzeko aukerak handiak baitira. Oraingoan, azken horietako batzuei leku egingo diegu. Gainera, Abenduaren 3a ospatzeko modu aproposa dela deritzogu. Bigarren aldia da Oiartzungo udal-aktek Euskararen Egunaren baitan ekarpenen bat egiteko aukera ematen digutela. Duela urte gutxi batzuk euskararen debekua hizpide izan genuen; orain, berriz, hizkuntzaren indar eta beharra islatzen dituztenak jorratuko ditugu.

1. Eliza eta euskara

            Sortetan gordetzen diren agirien artean, bikarioari zuzendutako idatziak daude. Bertan, udalbatzak adostutako agindu, erabaki eta xedapenak elizan argitaratzeko eskaera egiten zitzaion parrokoari. Pentsa daitekeenez, argitara eman beharreko kontuak hagitz desberdinak ziren: errenten eta basosail edo mendisailen enkanteak, udalbatza irekietarako deialdiak, produktuen prezio edo salneurrien inguruan adostutakoak eta abar.

            Meza garaia jende andana biltzen zuen unea izaki, ezin egokia zen xedapenen berri emateko. Hartara, auzo eta biztanle gehienek beraien berri izango zuten, arau-hausteen aurrean ezjakintasuna aitzakia moduan ezin erabiliko zelarik. Jakinarazpen hauek guztiak euskaraz egiten ziren (1). Halakoak ia hasiera-hasieratik ikus daitezke. Oiartzungo lehenengo akta liburuan, 1658ko horretan, urtarrilaren 6ko batzarrean adostutako neurria elizan jakinarazi ziren: “en alta e inteligible voz, en lengua bascongada”, Orokorrean, horrelako oharrekin moldatu behar dugu, hots, ez dugu egindako itzulpenaren zantzu fisiko edo idatzirik. Badira, ordea, salbuespen batzuk, eta noiz edo noiz udalak hartutako erabakien testua euskaraz idatzita egotea suertatu da. Horren lekuko dugu 1822 urtean burututako bat (2).

            Badira, halaber, muturreko bi egoera horien erdibidean dauden agiriak. Izan ere, bikarioarentzat ziren idatzi horietako zenbaitetan, euskarazko ohar argigarriak azaltzen dira, hau da, gaztelaniazko kontzeptuak azaltzeko erabilitako hitzak; glosak, azken finean. Ez dira euskaraz  hutsean burututako testu luzeak, apunte ñimiño batzuk baizki. Hala eta guztiz ere, gure hizkuntzaren Historian sakontzeko baliagarriak direlakoan gaude.

Horien ingurukoak aipatu baino lehen, ohar pare bat egin beharrean gaude, Erabili ditugun iturriak, ohikoa denez, udal-akten hustuketa prozesuari lotuta daude. Horrek esan nahi du orain arte landu diren liburuetan jarri dela begirada. Lerrooi dagokienez, 1742koetara artekoak hartu dira, hori barne. Badaezpabada, bilaketak 1750 urtera arte zabaldu ditugu, baina, lehen begiratuan, emaitzak antzuak izan dira. Edonola ere, material horretan guztian sakonduz, etorkizunean ohar gehiagoren berri izatea gerta daitekeela uste dugu.

Halaber, paragrafo hauen helburua ez dela azterketa filologiko sakon bat egitea, ezta gutxiago ere. Hasteko, esparru horretan dugun formakuntza hutsaren hurrengoa delako. Bigarrenik, lerro hauek ematen digutena baino tarte gehiago eta denbora luzeagoa erabili beharko litzatekeelako. Gure xedea hitzak aditzera ematea da, besterik gabe.

2. Oiartzungo “glosak”

Aldeak alde, ohar berezi horiek euskarari buruzko lehen esaldi idatzietara garamatzate, hots, oihartzun handia izan duten X. mendeko Donemiliaga Kukulako glosetara. Batzuek zein besteek itxura antzekoa agertzen dute eta biek, funtsean, helburu berari heltzen diote: erdarazko testu batean agertzen diren hitz batzuei argi ematea. Hala, gaztelaniazko hitz jakin batzuen alboan edo goialdean euskarazko kontzeptu bat gehitzen da, azalpen moduan. Oiartzunen, 1742ra arteko liburuetan topatu direnak I Taulan ikus daitezke, gazelaniazko zein euskarazko hitzak agirietan agertzen diren bezala jasotzen ditugularik. Irudiak, berriz, artikuluaren amaieran ikus daitezke.

I Taula

Bikarioari zuzendutako jakinarazpenetan dauden euskarazko ohar edo glosak

Gaztelaniazko hitza	Euskaraz	Urtea	Signatura
Alecho	Yraze	1710	A-1-15-1, 97 au.
Sel	Saroe	1710	A-1-15-1, 97 au.
Acebo	Gorost	1711	A-1-15-2, 101 au.
Cortar	Satice	1711	A-1-15-2, 165 au.
Montes	Oy? (Ay?)	1711	A-1-15-2, 165 au.
Robles y castaños recién plantados	Landareas	1711	A-1-15-2, 165 au.
Bodas	Estayes	1712	A-1-16-1, 107 au.
Lama	Planch	1712	A-1-16-1, 39 au.
Suegro	Guiarraba	1712	A-1-16-1, 107 au.
Presno	Lirarra	1715	A-1-17-1, 211 au.
Yunque	Ungudea	1716	A-1-17-2, 221 au.
Yunque	Yngudea	1716	A-1-17-2, 247 at.
Junio	Ereyaroa	1721	A-1-20-2, 193 au.
En çinco viberos	Miteguitan	1737	A-1-36-1, f.g. (57 au.)
Yunque	Yngudia	1737	A-1-36-1, f.g. (57 at.)
Mazo	Cabia	1738	A-1-37-1, 541 au.

Topatutako glosak testuen garaikideak direla esan behar dugu; ez dira gerora idatzitakoak. Lerrorik nagusienetan, oharrak 1710-1716 artean burutu ziren, baina ondoren egindakoak ere azaldu zaizkigu. Data horietatik gertu, 1721ean, “erayaroa” dugu. Une honetan aurkitu ditugun azken hiruak, berriz, hamabost urte beranduagokoak dira: horietako bi 1737an idatzi ziren eta beste bat, 1738an. Aipamen kopuru handiena 1710-1712 urteetan eman zen, bederatzi. Gerora, oharrak urritzen joan ziren: 1715 eta 1721 artean lau aipamen ditugu, horietako bi urte berekoak (1716). Orduz geroztik isiltasuna da nagusi, harik eta 1730eko hamarkada amaieran berriz agertu arte.

Zerrendan bildu ditugun hamasei oharren artean, lurrari eta bereziki basoari lotutako hiztegia da islarik nabarmenena duena. Mundu horri bederatzi ohar dagozkio, tartean hilabete baten izena. Landare-espeziei buruzkoak ditugu (iratze, lizar, gorosti, oihan), baita burutzen ziren jardunen ingurukoak ere (sarobe, landare, mintegi). Talde horren barnean sartuko genuke “zatitze” aditza ere, ahuntzei lotuta badago ere, animalia hauek haritz- eta gaztaina-landareak sortzen zuten txikizioari aurre egiteko hartu baitzen. Agidanez, kalte horiek ekiditeko erabaki irmoa hartu zen: animaliei hortzak zatitzea, hau da, errotik kentzea baino, horiek puskatu edu gutxitzea: “mandaron sus merçedes que todos los vezinos y moradores d’este dicho Valle que así tubieron cabras, los agan ^satice cortar los dientes dentro de dos días d’esta publicata” (A-1-15, 165 au.).

Basoari buruzko multzo honetan bada ilunagoa gerta daitekeen kontzeptu bat, “monte” hitzaren argigarri jartzen dena, hain zuzen ere. Agiriak berak ez du bere irakurketa errazten eta, gainera, ez dakigu osorik dagoen ala ez. Glosa moduan “oy” edo “ay” hizkiak jasotzen dira. Ingurumaria ikusita, ziurrenik “oihan” kontzeptuarekin lotu beharko genuke.

Beste hitzei dagokienez, bostek burdin munduarekin dute lotura (hiru “ingude”, eta “plantxa” eta “gabi” bana) eta, azkenik, gizarteari lotutako bi kontzeptu ditugu: “eztei” eta “giarreba”.

Hitz gehienek, garaiko Oiartzunen hizkuntza-errealitatearen goinafartasunaz dihardute. Orotariko Euskal Hiztegian azaldutakoak aintzat hartzen baditugu, argia da hori. Horren lekuko dira “eztei” eta “ereiaro” kontzeptuak, goi-nafarreraz, lapurteraz edota behe-nafarreraz erabiltzen baitira; errail bera markatzen dute “guiarraba” eta “miteguitan” hitzek ere, eta beste horrenbeste ikus daiteke “iratze” eta “saroe” kontzeptuekin. Agian ohar horiek idazteko beharra, hizkuntzari argibideak ematean zetzan. Erabakiak euskaraz aditzera emateko ardura zuen horrentzako argigarri suerta zedin egingo ziren, Oiartzunen nola esaten zen ez zekielako.

Baina hau guztia hipotesi hutsa besterik ez da. Gainera, euskalkiaren isla logiko honen ondoan, deigarriagoak suertatzen dira “gorosti” (“gorost”) edo “lizar” (“lirarra”) kontzeptuak glosa moduan azaltzea, euskalkietan erabilitako hitzak ez baitira oso aldakorrak: leixar edo korosti, korostu, korosti, goosti, kostei… Beharbada, euskalki desberdina hitz egin baino, komunikatzailearen euskara gaitasunean legoke gakoa; baina ideia ahula delakoan gaude, zer esanik ez bikarioak halako kontuak etengabean aditzera ematen zituenean.

Halaber, glosa hauetako zenbait aldaera ez omen daude Orotarikoan bilduta. Bertan Eraiero edo Eriaro azaltzen diren moduan, Oiartzungo testuan idatzita dagoen Ereiaro (“Ereyaro”) hitza ez da ageri. Adierazgarriagoa gerta dakiguke inguderen kasua, Orotarikoak biltzen dituen 15 aldaeretan, 1716ko glosa batean azaltzen den “ungude” ez baitago. Adibide hau bitxia da, urte berean, eta esku berak, “yngudea” idazten baitu.

3.- Egilearen inguruan, bi ohar

Hitzei erreparatuta, oinarrizko kontzeptuak biltzen dituen hiztegi baten aurrean gaude. Sinpletasun edo ohikotasun hori da, hain zuzen ere, oharren zioari buruzko hamaika galdera sorrarazten dituena: zer behar egon zitekeen egunerokotasunean barra-barra erabiltzen ziren hitzei argibide bat emateko? Nork, norentzat eta zertarako idatzi ziren?

            Oharrak agiri-mota berean agertzen dira beti: udalbatzak bikarioari edo bere laguntzaileren bati zuzendutako idatzietan, hain zuzen ere. Hortaz, testuaren egilea eta hartzailea beti berdinak dira. Idazleari dagokionean, eta udal-agiriak izaki, glosak urte horietako bakoitzean udal-eskribau moduan jardu zuenaren lumatik atera zirela pentsa daiteke. Kargu hori, beste asko bezala, urtero aldatu egiten zen, Bailarako zenbaki-eskribauen artean aukeratuz. Hortaz, oharrak agertzen diren urteak ikusita, guztiak idazle berdinari dagozkion ala esku desberdinek burututakoak izan ziren ondoriozta daiteke.

Hipotesi hau ardatz hartuta, eeta lehen begiratuan, oharrak hiru gizonezkori lotuak azaltzen dira nagusiki: Frantzisko Arpide Mirandakoa, Frantzisko Antonio Urbietakoa eta Frantzisko Zuloagakoa. Momentuz dokumentatua dugun azken oharra, 1738koa, Jose Antonio Altza Fagoagakoarena dugu, 1733 eta 1776 urte bitartean Oiartzungo zenbaki-eskribau izan zenarena.

Azken hori kenduta, hiru eskribau nagusietan oharrik gutxien burutu zituena Frantzisko Arpide izan zen: bi 1716an eta bat 1721ean. Urbietak eta Zuloagak kopuru handiagoak dituzte, bakoitza 6 oharren ustezko egilea baita. Urbietak hiru glosa idatzi zituen 1712an, bi 1710ean eta bakarra 1715ean. Zuloagak, aldiz, lau 1711n eta bi 1737an (II Taula).

II Taula

Eskribauen eta ohar kopuruaren arteko harremana

Udal-eskribaua	Kontzeptua	Urtea	Gaia
Urbieta, Frantzisko Antonio	Iratze	1710	Basoa
Urbieta, Frantzisko Antonio	Saroe	1710	Basoa
Zuloaga, Frantzisko	Gorosti	1711	Basoa
Zuloaga, Frantzisko	Zatitze	1711	Basoa / Azienda
Zuloaga, Frantzisko	Oihan	1711	Basoa
Zuloaga, Frantzisko	Landare	1711	Basoa
Urbieta, Frantzisko Antonio	Eztei	1712	Gizartea
Urbieta, Frantzisko Antonio	Plantxa	1712	Burdina
Urbieta, Frantzisko Antonio	Giarreba	1712	Gizarte
Urbieta, Frantzisko Antonio	Lizar	1715	Basoa
Arpide Miranda, Frantzisko	Ingude	1716	Burdina
Arpide Miranda, Frantzisko	Ingude	1716	Burdina
Arpide Miranda, Frantzisko	Ereiaro	1721	Gizartea
Zuloaga, Frantzisko	Mintegi	1737	Basoa
Zuloaga, Frantzisko	Ingude	1737	Burdina
Altza Fagoaga, Jose Antonio	Kabia	1738	Burdina

            Oharren gehiengoa 1710-1716 urte bitartean kokatzen bada ere, ordurako ez Arpide, ez Urbieta, ezta Zuloaga ere, ez ziren hasi berri batzuk. Zuloagaren jarduna bere lehenengo oharra gauzatu baino zenbait urte lehenago hasi zen, 1696 amaieran (A-1-19-1, 80 au.-at.). Orduz geroztik udal-eskribautza askotan lortu zuten: bost aldiz aritu zen 1697 eta 1708 artean eta, hortik aurrera, beste hamabitan jarduteko aukera suertatu zitzaion (III Taula).

            Urbietak eta Arpide Mirandak, berriz, Zuloagak baino lehenago hasi zuten beraien ibilbidea. Oharrak idatzi ziren garairako, eskuak udal-eskribautzan trebatuak zituzten: Urbietak, adibidez, 1710eko oharra baino lehen, 1688-1707 artean, zazpi aldiz aritu zen udal-liburuak idazten. Arpideren eskarmentua handiagoa zen. Bere 1716ko idatzietan lehenengo oharrak azaldu aurretik, hamarkada luzetan zehar aritzeko parada izan zuen: udal-eskribau moduan dakusagun lehenengo urtea 1674koa da, eta ordutik beste 15 urtez lanbide horretan jardun zuen. Urterik gehienak glosak burutu aurretik eman zituen: hamabi aldiz izan zen udal-eskribau 1716 baino lehenago (III Taula). Urbietaren eta Arpideren jarduna beraien azken oharrak egin eta urte gutxira amaitu zela ematen du. Arpideren amaierako udal-eskribautza 1721ekoa izan zen, bere heriotza 1723 amaieran jazo zelarik. Urbietari dagokionez, 1718ko abenduan zendu zen, udal-eskribautzan ikusten dugun urtea 1715ekoa delarik.

III Taula

Oharrei lotutako eskribauen udal-eskribau jarduna*

Eskribaua	Udal-eskribautza
Zuloaga, Frantzisko (1696-1737)	1697, 1701, 1702, 1706, 1708, 1711, 1714, 1717, 1718, 1720, 1722, 1723, 1724, 1726, 1728, 1730, 1733, 1737.
Urbieta, Frantzisko Antonio (1685-1718)	1688, 1692, 1693, 1696, 1700, 1705,  1707, 1710, 1712, 1715.
Arpide Miranda, Frantzisko (1673-1722)	1674, 1678, 1682, 1683, 1686, 1689, 1691, 1695, 1699, 1704, 1709, 1713, 1716, 1719, 1721.

* Azpimarratutako urteak glosak azaltzen direnak dira.

Alabaina, horren udal-jardun nabarmena duten eskribauek ohar gutxi batzuk egitea, eta hauek hainbat urtetan pilatuta egotea, ez du ageriko logikarik. Batetik, itzultzen diren hitz horietako gehienak etengabean agertzen direlako, izan bikarioari zuzendutako agiri horietan zein beste batzuetan. Bestalde, oharretako hiru protagonista nagusiek horiek egin baino lehen eta ondoren ere udal-eskribau jarduna burutu zutelako. Euskarazko  hitzak, ordea, eta salbuespenak badaude ere, oso epe kronologiko laburrean idatzi diren. Ondorioz, glosak idatzi ziren unean behar bereziren bat sortu zela pentsa daiteke.

Hau guztia, jakina, oharren egilea edo egileak eskribau horietako bat izan zenaren ideia babesten baldin badugu. Hipotesi honek, ordea, zenbait ahulezia ditu. Orain aipatutakoez gain, 1742ko ohar batek zalantzak areagotzen ditu. Bertan gaztelaniazko bi hitz agertzen zaizkigu, informazio gehigarria edo testu nagusia idazteko garaian ahaztua geratu zena jartzeko asmoz: “…para fin de obrar vna porsión de tabla ^{p(a)ra cuba}, y suplica…” (I Irudia). Eta glosaren hizki moldean begirada jartzen badugu, Urbieta edota Zuloagaren testuetan ageri diren oharrak burutu zituen esku berak 1742ko hau egin zuela deritzogu. Ordurako, ordea, gure hiru hautagai nagusiak mundu honetatik joanak ziren.

I Irudia

Euskal idazlearen gaztelaniazko jarduna (1742) (A-1-41-1, 341 au.)

• 

            Argi dago hizki molde bera edo antzekoa 1710-1742 urte bitartean ikusteak, analisia zaildu egiten duela. Glosen egilearen ingurukoak aztertzeko, ohar horien idazkeran begiak zorroztu beharrean gaude, eta eskribau desberdinek aurkezten dutenarekin alderatu. Esker txarreko lana da, luzea, korapilatsua eta errazetik uste baino gutxiago duena; ondorioz, lerro hauetatik haratago doan egitekoa dugu. Dena den, ez genuke hasierako gerturatze bat egiteko aukera galdu nahi.

Esan bezala, oharrak dituzten lau eskribauak desberdintzea ez da samurra. Alderik agerikoena aurkezten duena 1738ko “cabia” da; kasu honetan, badirudi eskribaua eta oharraren egilea pertsona bera izan zirela, hots, Jose Antonio Altza Fagoaga.

Urbieta, Zuloaga eta Arpideren dokumentuetan azaldutakoak argitzea, berriz, beste upel bateko sagardoa da. Behin baino gehiagotan hiruen idazkerak oso antzekoak dirudite. Egoera hau prozesu natural baten baitan txerta daiteke, jaso zuten hezkuntza edo trebatzeko modua antzekoa izan zela pentsatuz. Baina badago hizki parekotasun hori adieraz dezakeen beste arrazoi pisuzko bat: udal-eskribau jakin bati dagokion urtean, eta titularrak dokumentuari sinadura ematen zion bitartean, testua beste batek idatzi izana, hain zuzen ere. Adibide bat “ezteiak” eta “ginarreba” kontzeptuak azaltzen diren 1712ko dokumentuak osatzen du. Teorian Urbietak idatzia da, eta berak sinatua dago, baina agiriaren lehenengo zatia, eta euskarazko glosak dituena, Arpidek idatzi zuela argi eta garbi azaltzen da; azken honek bere udal-jardunean burututako testuak ikusi besterik ez ditugu egin behar, hori hala izan zela frogatzeko. Halaber, 1737 urteko oharrak, Zuloagaren jardunari dagozkionak, beste pertsona batek idatzitako testu batean ageri dira. Kasu honetan, idazle desberdintasuna liburuaren hastapenetik nabari da: urteko lehenengo udalbatzarrari dagozkion hasierako 6 folioak ez ditu Zuloagak idatzi, beste esku batek baizik, nahiz eta Zuloagak berak sinatu; ondoren datorren pisuzain berrien zina, aldiz, Zuloagak berak izkiriatua da.

            Oharren egiletasunaren inguruan beste hipotesi bat ere mahaigaineratu daiteke, gaia gehiago korapilatuz. Honen arabera, idazlea eskribau zibilen mundutik at eta hartzailearen esparruari lotuta legoke, erran nahi baita, Oiartzungo elizgizon batek egin zituela. Hemen ere, matazak zenbait hari-mutur aurkezten ditu. Ohar gehienak burutu ziren garaian, Fausto Zuaznabar izan zen Bailarako bikarioa. Kargu horretan aritu zen gutxienez 1704tik. Zoritxarrez, bere egiletasuna baztertu behar dugu, 1718ko uztailaren 3an zendu baitzen (AHPG-GPAH, 3/2162, 60 au.). Pulpitutik aditzera emateko ardura bikarioarena bazen ere, bere ordezkoren batek ere egin zezakeen eta, beraz, garai haietan eliz kapitulua osatzen zuten beste kideen inguruan ikerketa grafologiko bat egin beharko litzateke.

            Jesukristo hil eta piztu zenaren sinesmena bezala, oharrek beste misterio bat azaleratzen digute. Ikertzaileek, beraz, badute zer aztertua.

IV Taula

Ohar edo glosak

Iago Irijoa Cortes

***

(1) Ikus MADARIAGA ORBEA, J.: Sociedad y lengua vasca en los siglos XVII y XVIII. Bilbo: Euskaltzaindia, 2014, 314-329 orr. eta ald. LEKUONA, Del Oyarzun antiguo (monografía histórica). Donostia: Gipuzkoako Foru Aldundia, 1959, 103 orr. Elizgizonak ez ziren komunikatzaile lanak egiten zituzten bakarrak. 1658ko urtarrilaren 13an ospatu zen udalbatzar irekian, adibidez, eskribauak gaztelaniaz eta euskaraz jakinarazi zuen sisa berri bat ezartzearen inguruan Bailarari zuzendu zitzaion errege-probisio edo mandatua: “yo, el escribano, les leí e hize notorio la real prouisión (…) dándoles a entender su contenimiento en la lengua castellana y en la natural bascongada de la tierra para que, comprendido su tenor, diga cada vno su sentir y parecer” (A-1-1-1, 6 au.). Beste adibide bat 1718an topa daiteke, Bailaran ostatu hartuko zuen baitailoiarentzako hornigaiak prest izateko Probintziak zuzendutako idatziaren baitan: “y dado a entender el contenido de dicha carta a todos los vecinos una y más vezes en lengua bulgar de bascuenze y comprendido por ellos…” (A-1-18-2, 50 au.-53 au.).

(2) MADARIAGA ORBEA, J., aip. lan., 327-328 orr. eta, bereziki, https://klasikoak.armiarma.eus/testuak/testuak19009.htm.

Mendebaldeko gizartearen osasunaren inguruan egun dauden arazoak ez dira gutxi. Horietako hainbatek eta hainbatek elikadurarekin zerikusia dute, garai bateko ohiturak, errezetak eta produktuak geroz eta gehiago baztertzea faktoreetako bat delarik; azkeneko urteetan albo batera geratzen ari direnak suspertzeko etengabeko lanak egiten ari dira. Bestalde, gure herriaren identitatearen ustezko oinarri moduan sukaldaritzak eskuratu duen protagonismoa oso argia da, ia folklore arruntean edota sasizientifikotasun batean erori delarik. Egoera honen aurrean, harrigarria gerta daiteke ikuspegi historikotik egin diren azterketa eskasak. Aspaldiko gizarteen elikadura eta jatekoei buruzko lanak ez dira oso ugariak; aitzitik, hurbilketa batzuk egin badira ere, azterketa sakonak ia hutsaren hurrengo izaten darraite.

1.- Egunerokotasunaren printza batzuk

Elikadurarena propio garatutako gaia baino, jan-edan kontuak beste ikerkuntza alorren menpe gelditu dira gehienetan, besteak beste, jarduera ekonomikoen edota udal-gobernuen eskumenen analisiak egiten dituzten horien baitan (1).

Azken hauen inguruan Oiartzungo udal-aktek hamaika datu eskaintzen dizkigute, eta anitz ikuspegirekin. Garaiko udal-agintariek oinarrizko produktuen hornidura eta salmenta bermatzeko zituzten eskumenei lotuta, hor ditugu xingarra, esnea, arrautzak, ogia, garia, babak, gazta, esnea, bakailaoa, Galiziako sardina, zahia, olioa, ardoa, sagardoa eta bestelako produktuen prezio edo salneurriak arautzeko ebazpenak, hein batean edo bestean urtero errepikatzen direnak.

Gizartearen portaeren esparrutik ere, zenbait informazio lor dezakegu. Ikuspegi oso orokor batek Elizaldeko iturrian arropa, barazki, arrain, pitxar eta bestelako gauzak garbitzeko debekua dugu, etengabean azaltzen zaiguna. Horrez gain, datu zehatzagoak ikusteko aukera ere badago, bereziki XVII. mendearen azken laurdenean. Garai hartan, auzo bakoitzari bere lurretan baratzea jartzeko agindua zuzendu zitzaion, ematen ziren lapurretak ekidin aldera. Agidanez, nahi baino ohikoagoak ziren norberarena ez zen sailetan sartu eta bertako mozkin, fruitu eta uzta bilketak. Hori ikusita, oiartzuar bakoitza ereiteko lurra eta baratzea jartzera behartu zuten 1672an, bertan haziak ereiteko edo, gutxienez, aza, tipula, porru, ilar, babarrun eta bestelako barazkiak landatzeko.

Halaber, badira elikaduraren inguruan berrikuntzak islatzen dituzten datuak. Gauza jakina da Amerikak zenbait ekarpen egin zituela (tomatea, patata, piperra), nahiz eta horiek gurean hedatzeko prozesua berehalakoa ez izan. Itsasoz bestaldetik ritsi ziren fruituen inguruan artoak izan du protagonismo nagusia, benetako iraultza ekarri baitzuen. Udal-aktetan bildutako berriak 1678tik aurrerakoak dira, ordurako nahiko hedatua zegoela ematen duelarik (A-1-3-2, 162 au.-at.).             Indaba edo babarrunaren kasua bereziagoa da. Oiartzuarrek beraien bizitzetan pixkanak leku handiagoa egiten hasi zitzaizkion. Eta goian 1672ko adibidea jaso badugu ere, zenbait hamarkada igaro behar izan ziren lekale horrek arrakasta erdietsi arte. Data horretako aipuak ez du jarraipen handirik izango eta hamarkada luzeak igaro arte ez zaigu agertuko. Aipu berriak, baina, oso informazio adierazgarria emango digu, bere arrakastari buruzkoa. Badirudi Indietako baba hura urruntzat jotzen zela, gutxi ereinez. Urteak joan, urteak etorri, bere lekua hartzen hasi zen. Hastapenetan mesfidantzaz: 1726ko abuztuan, adibidez, aza, babarrun eta bestelako gauzak saltzeko dituztenak Elizaldeko plazara eraman eta diru truk sal zezatenaren agindua plazaratu zen (A-1-26-1, 246 au.-at.). Handik gutxira, ordea, egoerak oso bestelakoa zirudien. Elizak ale horretatik fruitu ekonomikoak ateratzeko asmoa agertu zuen 1728an, izan ere “babarrunaren fruitua urte gutxitatik hona erein eta biltzen dela, eta ez duela ez hamarrenik, ez hasikinik ordaintzen, berorren auzoek betebehar horietatik salbuetsitzat hartzen dutelarik”; barazki hura geroz eta hedatuago zegoenaren seinale garbia.

Halako datuez gain, zaila da elikadurari buruzko informazioa udal-aktetan topatzea. Izan ere, ohiko kontu ugari, arruntak zirenak, gizarteak guztiz barneratua zituenak eeta arazorik ematen ez zutenak, oso gutxian aipatzen dira agirietan. Badira, dena den, gaia ikertzeko euskarri interesgarria osatzen dutenak, bereziki ezohiko ekidaldietan prestatuttakoak. Eta horri zukua atera nahian, oraingoa gutiziei leku egingo diegu; ezohikoagoak diren jakiei eta gertakari edo ekitaldi bereziak ospatzeko garaian burutzen zirenei, egunerokotasunean kontsumitzen zena baina gauza bereziagoak topa ditzakegulako.

2.- Modaku bereziak: jaietako gozemateak

            Aurreko mendeetan jendeak ez zuen etengabe lan egiten. Orduko hartan ere, jai egunak izaten ziren, gertakari erlijiosoetan oinarritutako edota kristautasunak moldatutako egunetan. Urtean zehar jai egitea aukera ez ezik, derrigorrezkoa izaten zen. Egoera horretan zeuden igandeak eta jai egun orokor edo nagusiak eta azken hauen bezperak. Gauzak honela, gaur izan ditzakegun 117 jai egunekin alderatuta, egoera ez zen oso desberdina. Zenbait ikertzailek egindako kalkuluen arabera, eta tokian tokiko ospakizunak aintzat hartu gabe, Gipuzkoan XVI. gizaldian zerabilten kopurua 100 ingurukoa ziren; eta XVII. mendeko Katalunian, esaterako, teoria eta egunerokotasuna uztartuta, egile batzuek urte erdia (¡?) jai egun zela iradoki dute (2).

            Oiartzuni gagozkiola, Corpus egunean dantzariei ematen zitzaien bazkaria dugu. Lerrorik nagusienetan, hauen inguruko berriak aipamen orokorrak dira, zehaztasun gutxikoak. Mariana Zubietak hartutako lanen berri dugu; 1679an, adibidez, 36 laguni jaten eman behar izan zien eta bi urte beranduago, berriz, ezpata-dantza burutu zuten 51 gizoni (A-1-3-3, 97 au.-98 au. eta A-1-4-2, 143 au.).

            Herriko jairik nagusienetakoak Done Ezteberi lotutakoak ditugu. Alde batetik, santuaren beraren eguna, abenduaren 26an ospatzen zena, eta, bestetik, bere gorpua aurkitu zenekoa, Done Ezteberen Aurkikuntza zeritzona, abuztuaren 3an ospatzen zen. Udako giro goxoan izanik, ospakizunak dibertigarriak antolatzeko aukera ematen zuen jai horrek, nagusienak zezenketak eta antzara-jokoa izaten zirelarik. Zezenketak ikusteko oholtzan esertzen ziren autoridadeei askari edo mokadu bat ematen zitzaien, gozemate izenekoa.

Izenak berak dioen bezala, gozoa zen, zapore horrek garai hartan zuen ospe eta sonaren seinale. Martin Ibarburu Aranederrak, 1713ko zezenketetarako, gozokiak eta frutak eskaintzeaz gain, Tolosatik bi arroa elur ekarri zituen eta, halaber, bi zezenketan zehar oholtzan izan zirenei zahagi bat ardo eta azken zezenketaren ondoren dantzan atera zirenei edatekoa ere eman zien.

Datuak bost urte berandoagu zertxobait aberatsagoak dira (A-1-18-2, 162 au.-at.). Elurrarekin batera, lehenengo zezenketarako 14 libra bizkotxo ekarri ziren, baita 20 libra (10 kilo inguru) udare ere, gehi antzara-harrapaketan parte hartu zutenentzako edatekoa. Oso antzekoak dira Manuel Lekuonak 1730eko zezenketetan izandako elikagaien gastuen kontzeptuak: Tolosatik ekarritako zama bat elur, bizkotxoak, lau arroa ardo (gozematean eta alero-dantzan hornitutakoa), baita udareak ere; azken hauek 1718an gastatu ziren baino dezente gehiago izan ziren, 56 libra, hain zuzen ere (A-1-29-1, 230 au.-at.).

1729an Marina Antonia Aristizabal arduratu zen zezenketa egunetan askaria eta gozematea emateaz, bizkotxoak, gozokiak eta “esponjak” (uretan sartzen ziren zapore eta kolore anitzeko azukre-koxkorrak) banatu zituelarik (A-1-28-1, 210 au.-210 at.). Bestalde, 1741ean, Maria Antonia Ariztizabalek freskagarri, gozemate edo mokadurako bizkotxoez gain, “marquesote” edo markes-opilak izenekoak ere jarri zituen (A-1-40-1, 206 au.), hau da, erronbo formadun opilak, arroz- edo arto-irinez, arrautzez, azukrez eta bestelako osagaiz eginak eta labetuak.

Urtsula Unsein edo Unsain ardo-tabernari eta sagardo ekoizleak (3) 1721ko (A-1-21-1, 372 au.-at.) bi zezenketa egunean emandako askariak aurrekoak baino itxurosoagoa zirudien. Eta horiek gozotik bazuten ere, bestelako gutiziak txestatzeko aukera izan zen: oilaskoak, oilandak, urdaiazpikoa, arrautzak, fruta, esponjak, bizkotxoa, elurra, ardoa, baita espeziak eta garia ere. Jakina, horiek nolabaiteko prestaketa izan behar zuten eta Urtsula bera izan zen arduradun, hori egiteagatik 20 errealeko lansaria jaso zuelarik: “por la ocupazión y trauajo que a tenido en dichos días en disponer dichas colaciones”.

            Adibide bereziagoak ere ikus ditzakegu, sortzez Asteasukoa zen Matias Ramirez Arellano botikari-maisuarena, kasu. Bailarako botikari moduan izendatu zuten 1729 urtean bertan, zezenketen bi egunetan gozematearen edariak prestatzeaz arduratu zen, osagai modura limoiak, almendrak, azukre txuria, kanela eta meloi- eta kuia- edo kalabaza-haziak erabiliz (A-1-28-1, 208 au.-at.). Ziurrenik, denak batera nahastu baino, freskagarri edo azukre-ur desberdinak egingo zituen, edo agian esne-edariak, almendrarekin egindakoak bezala.

3.- Eliz agintarien bisitak, oturuntza berezien lekuko

            Ohiko edo aurreikusitako ekitaldi horiez gain, gizarteak ezustean harrapatzen zituen edo ezohikoak ziren gertakari eta ospakizunei ere aurre egin behar zien. Hauen artean, gotzainak edo bere ordezkariek elizbarrutiko artaldera egindako urteroko bisitak ditugu, artzainak bere elizatarrek zituzten ohiturak ortodoxia katolikora moldatzen ziren ala ez ikusteko. Ez ziren beti burutu, baina egin zirenetan, gaiari buruzko informazio ugari ematen digute, askoz zehatzagoa.

            Jan edo edari urritasuna ez zen ohiko kontua zenbait kasutan, hamaika hizkuntzatan dauden esaera zaharrek erakusten duten bezala. Garaiko testuinguru kulturalak ere laguntzen zuen, oturuntzak botere, ahalmen eta aberastasunaren lekuko gisa erabiltzen baitziren. Asko zen mahaigaineratzen zena, ahalik eta ugarien, anitzen, ezohikoen eta itxuraz prestatukoena izateko asmoz, beti ere norberaren aukeren edo testuinguru sozialaren arabera. Oiartzunen bizi zen gehiegikeriak oso handia izan behar zuen XVII. mende amaierarako eta udal-zorroari zekarkizkion gastuak hagitz handiak zirela ematen du; horren begibistakoa, ezen mugatu beharra sentitu baitzuen udalbatzak. Hala, 1675eko martxo urrun hartan, bisitariaren bisitan sortutako gastu handiegien ondorioz, ordutik aurrera horiek neurriz kalkulatu zitezela adostu zen, bisitariarekin doazen pertsonak murriztuz eta artzapez-barrutia osatzen duten beste herriekin gaiaren inguruan bilera bat izateko (A-1-2-2, 7 at.-10 at., 2. foliazioa).

            Nolanahi ere, bisita horiek ekitaldi bereziak izaten jarraitu zuten. Orain arteko akta-liruburetan ez dugu anitz adibideren berri, baina kualitatiboki ematen diguten informazioa oso ikusgarria da. Eta datuak hobeto ulertzeko alderaketa bat egitea beharrezkoa balitz ere, horiei begirada txiki bat emateak, ia edozer gauza urteko edozein unetan lor dezakegun honetan, bestelako errealitate, moda, joera eta gustoekin harremanetan jartzen lagunduko digu.

            Esan bezala, euskarri dokumentalak ez dira oso ugariak, aitzik, bi erregistro besterik ez ditugu, 1701ekoa eta 1715ekoa (hurrenez hurren, A-1-11-1, 276 au.-278 at. eta A-1-17-1, 163 au.-164 au.). Lehenengoan, Juan Ierobi Amolatz eta Pedro Albiztur benefiziadunek bistialdian izandako gastuak aurkeztu zituzten, guztira ia 1.980 erreal inguru. Bigarren adibidea 1715ekoa da, eta Pedro Aguado Iruñeako gotzainaren bisitaldiaren ondotik sortu zen. Gastuak ia bikoitza dira, 1.990 erreal eta, informazioa ere ugariagoa.

1701eko gotzainaren bisitan izandako gastuen zerrenda

Agiriek eskuratutakoaren berri ematen digute, bereziki elikagaiei dagokienez, baina bestelako gastu batzuk ere azaltzen zaizkigu: zelabere eta zamarientzako pentsua, ikatza, hegaztientzako artoa eta abar. Batzuetan erositakoaren kopuruak azaltzen dira, baina ez beti, hainbatetan gastuaren zenbatekoa bakarrik dugularik. Alabaina, garai haietako ospakizun berezietan zernolako gauzak jaten ikusten laguntzen digute.

Lehenengo eta behin, barazkien urritasuna aipatu beharra dago. Oso eskasak dira aipatzen direnak, garaiko pentsamoldeari jarraituz. Hamaika plateretan oinarrizko osagaia osatuko balukete ere, protagonismo nagusirik ez zuten eta, halaber, asko eta asko egunerokotasunean kontsumitzen ziren.

Haragiei dagokienez, alde batetik txerrikiak ditugu eta, bestetik, bestelako okela, normalean behi eta ahariarena. Urdearen aprobetxamendua modu ugaritan agertzen da, 1701ean produktu gehiago zerrendatzen direlarik. Hala, bi urteetan ageri zaizkigun urdaiazpiko, xingar edo urde-gantzaz aparte, solomo, saltxitxa eta 13 libra edo 7 kilo inguru urde belarri eta hankak aipa daitezke.

Hegaztiak ziren honelako otoruntza berezietan protagonismo aipagarria zuen produktuetako bat. Etxeko oilo, oilanda, oilasko edo kapoiak ugariak ziren: 27 oilo eta 36 oilanda aurkeztu ziren 1701an, eta 8 oilo, 4 oilasko eta 27 oilanda hurrengo bisitan. Hauei, usakume edo usapalek, galeperrek eta eperrek laguntza handia ematen zieten, horietako hainbat Frantziatik ekarriz. Ildo nagusietatik harago, bi urteen artean desberdintasunak ikus daitezke: 1701ean oiloak, usatortolak (6 ale), galeperrak (24 ale) eta eperrak (2) dauden bitartean, hurrengo bisitaldian benarrizak eta birgalkatutako ahateak (“patos repastados”) aipatzen dira, kopurua zehazten ez bada ere. Bestelako ehizari dagokionez, ez du ematen asko eskaini zenik, eta multzo horretan sar daitezkeen animaliei dagokienez, soilik lau pare untxi ditugu, 1701ean.

Arrain eta itsaskiak, berriz, lehenengo bisitan amuarrainak eta “itsasoko arraina eta txirlak” aipatzen dira, baina pentsa daiteke halako kontzeptu orokor baten barnean 1715eko ospakizunetan aipatutako mihi-arrain, barbarin, legatz, korrokoi eta izokinak ere bazeudela, edo horietako batzuk, bederen.

            Horiek guztiak edariz blaitzen ziren. Oraingoan ere, 1715eko erregistroa aberatsagoa da. Ardoa da benetako protagonista, arruntagoa gerta zitekeen sagardoaren kaltetan; azken edari honek ez zuen lekurik izan 1701an; 1715ean, aldiz, 100 pitxer ardo baino gehiagoren aldean, 4 pitxer sagardoak hutsaren hurrengoa dira. Jatorri ugaritako ardoa azaltzen zaigu: ardo beltza, Tuterakoa eta “Puerto”koa (Oporto? Puerto de Santa María?). Ardo txuria, 1701an bakarrik aipatzen dena, Malagan egindakoa zen. Halaber, ardo zaharra eta Kanarietako ardoaren berri ere badugu. Postre garaitan, berriz, mistela izan zen produktu nagusia, ginga-mistela, hain zuzen ere; bai zuzenean Hondarribitik ekarritakoa zein Bailarakoa bertakoa, kanpotik ekarritako gingen bidez ekoiztutakoa.

            Jakirik kuttunenetakoak, garaiko modari jarraituz, gozoki eta fruitu lehorrak ziren; benetako gutiziak, eta eskaintza anitza osatzen zutenak. Kategoria honetan sar ditzakegu azeitunak, limoiak, udareak edo aranak bezalako fruituak, intxaurrak edota 1715an aipatzen ez diren almendrak eta orejoiak eta, jakina, prestakuntza handiagoa zekartzen jakiak. Esnegainak bi urteetan ikusten ditugu, baina txokolatea ere. Azken honen beharrak nabarmen egin zuen gora 1715ean, 1701ean eskatutako 9 librak 27ra igaro baitziren. Bestalde, elurra eta grageak edo koloretako konfite oso txikiak ez dira 1715ean azaltzen, ezta bizkotxotzarra ere, baina hala eta guztiz ere, mota ugaritako gozokien berri dugu: almidoia, jaleak, gozokiak, tartak eta bizkotxoak.

Aipatutako guztiari laguntza emateko osagaien berri ere badugu: garia, arrautzak, arroza, gatza, azukrea, esnea, gurina, olioa eta espeziak. Azken hauetan azafraia, kanela eta piper-beltza ageri dira lehenengo bisitan, 1715ean mostaza gehitzen zaielarik

            Gotzainaren edo bere ordezkariaren etorrera gertakari bereziak ziren. Agintari garrantzitsu bati behar den moduko egonaldia erraztu behar zitzaion. Erantzun aproposa emateko, baliabideak bilatu behar ziren, Bailaran bertan, zein bertatik kanpo. Bigarren bisitaran hornitzaile oiartzuarren berri zehatzak dugu, bereziki etxeko hegaztiei dagokienean: Maria Barbara Esteberenak, Luis Ardozek, Maria Felipa Oiartzabalek, Angela Berrotaranek, Etxeandia izeneko batek, Ibarburutxipikoek, Austegiren emazteak edota Zuloaga errotan bizi zirenek beraien ekarpena egin zuten. Azkenik, gorago aipatutako Urtsula Unseinek ere, oraingoan ardo-ekarpena egin zuen, bai Oiartzungo egonaldirako 65 pitxerrak zein beste 10 gotzainak ondoren egin behar zuen Goizuetarako biderako.

Baina esan bezala, Oiartzundik kanpo ere bazegoen zer hautatua. Barbara izeneko emakume batek, adibidez, Donostiara bidaia egin zuen, 1715an, oturuntzarko txokolatea bertan egin zedin. Urumeako hiribildua postreak eskuratzeko leku aproposa izan zen, bertakoa zen Juan Mendinuetaren etxetik 12 libra gozoki ekarri baitziren. Gutizia horiez gain, produktu bereziagoak ere bertatik edo bestelako portuetatik ekarri ziren: Esteban izeneko gizon bat Donostiara joan zen Kanarietako ardoa hartzera, eta azafraitan lau erreal gastatu ziren han. Hondarribian ere begirada jarri zen, 2 ginda-mistela botila bertatik ekarri zirelarik. Bi emakumek izokinak ekartzeko ardura hartu zuten, nondik eskuratu zituzten ez badakigu ere; akaso Bidasoatik edo artean ibilgua aldatu gabea zuen Urumea ibaiko osiñ famatuetatik.

Moja edo lekaimeek betidanik postreak eta gozokiak prestatzen zuten dohain eta sonak ere, lekua du oraingo dokumentuan. Horren lekuko dira Donostiako San Bartolometik ekarritako 4 tartak eta 6 libra bizkotxoak, baita Errenteriako Agustindarrengandik lortutako 12 libra bizkotxoak ere. Gozokiez harago, bestelako jakiak ere kanpotik eskuratu ziren.

            Hegazti arruntak Bailaratik zetozen bezala, eskualde urrunagoetatik iritsi zirenen berri ere badugu. Esparru horretan Frantziak egundaino mantendu duen ospea aurreko mendeetan zuela ikus dezakegu Oiartzungo agirietan. Bai 1701 zein 1715eko bisitetan, erresuma hori hegazti-hornitzaile suertatu zen. Bertatik ekarri zituzten eper, galeper, usapal eta usatortolak, zelaberez zein gabarraz, pasaporte edo igaro-baimena lortuta.

            Nola prestatu ziren, mahaian nola zerbitzatu ziren eta mahaia bera nola egituratu edo apaindu zen, ez dakigu. Egungo ikuspegiak ere ez digu balio, ez zapore edo prestakuntza aldetik, ezta ordenean ere. Izan ere, sarrera gisa gingak, fruitu lehorrak edo natillak zerbitzatu zitezkeen. Postreetan, ohikoak gerta dakizkiguketen marmelada, gazta, fruitu, kontserba edo grajeekin batera, azeitunak daude. 1701ean ez bezala, oraingoan, gutxienez, badakigu azukrez betetako bi kutxetatik bat, ginga-kontserba egiteko erabili zela; bestea, berriz, limonada egin eta sukaldariaren beharretarako.

Izan ere, esparru horretan isilasuna nagusia bada, badugu hori prestatzeko propio kontratatzen zen jendearen berri: 1701ean Graziana gisatzailea azaltzen zaigu izen bakar moduan, sukaldean lagundu ziotenen aipamen orokor bat besterik ez dugularik. Azken hauen artean 24 erreal banatu ziren bitartean, Grazianak 40 eskuratu zituen. Bigarren bisitaldiaren elikagaiei dagokienez, sukaldean aritu ziren emakumeen inguruan ere, berri gehiago eskuratu ditugu: “las mugeres que siruieron en la cocina”. Guztira 68 erreal gastatu ziren: horietatik 20, Maria Josefa sukaldariarentzako izan ziren. Hamarkada bat luze lehenago Grazianak kobratu zuenaren erdia eskuratu bazuen ere, bera izan zen arduradun nagusi, soldatan bertan argi ikus daitekeen moduan: laguntzaile izan zituen Urdinolako neskamea, Mari Gurutzeren alaba, Fausto Zuaznabar bikarioaren eta Frantzisko Oiartzabal benefiziodunaren neskame bana, Katalina Etxebeste eta Ana Lopez Esteberenari, aldiz, bakoitzari 8 erreal banatu zitzaizkion.

(1) Salbuespen baterako, ikus ARIZAGA BOLUMBURU, B.: “La comida en Guipúzcoa en el siglo XV”. In: Homenaje a J. I. Tellechea Idígoras. BEHSS, 16-17 (I) (1982-1983), 176-194 orr. Jarduera ekonomikoen azterketari lotuta, ikus ARAGÓN RUANO, A.: La ganadería guipuzcoana durante el Antiguo Régimen. Bilbao: EHU-UPV, 2009 eta egile beraren Abeltzaintza Oiartzunen XX. mende hasiera arte. Oiartzun: Oiartzungo Udala, 2013. Lerro hauetan zehar esango ditugunentzako, ikus María de los Aángeles PÉREZ SAMPER ikertzaileak burututako lanak, zeinak gaiaren inguruan argitalpen ugari dituen. Ikus besteak bestea, “Fiesta y alimentación en la España moderna: el banquete como imagen festiva de abundancia y refinamiento”. In: Espacio, Tiempo y Forma. Serie IV, Historia Moderna, 10 (¡997), 53-98 orr. edota “Espacios y prácticas en el siglo XVIII: tertulias, refrescos y cafés de Barcelona”. In: Cuadernos de Historia Moderna, 26 (2001), 11-55 orr.

(2) Ald. DÍEZ DE SALAZAR, L. M.: Ferrerías en Guipúzcoa (Siglos XIV-XVI), vol. 1: Historia. Donostia: Luis Haramburu, 186-190, bereziki 188 orr., eta KAMEN, H.: Cambio cultural en la sociedad del Siglo de Oro. Cataluña y Castilla, siglos XVI-XVII. Madril: Siglo XXI, 1998, 162 orr.

(3) Urtsulak, 1729 eta 1731 artean udaletxeko tabernaren arduradun izan zenak, bere bizibidea aurrera ateratzeko izan zuen esparru kuttunetako bat gertakari desberdinak ospatzeko antolatzen ziren ekitaldiak zirela ematen du. Nahiz eta bereziki ardo ematen jardun, udalbatzaren aginduz zenbait egoeratan jan-edana edota ostatua ere eman zituen, hala nola, udalak kartzelaratutako presoei, Bailararen negozioei lotuta beraien lana egitera zetozenei (1722, 1729, 1735 edota 1736 urteetan), baita 1723an izandako Elisabet Orleanskoaren igaroaldian edota 1732an, Oran eta Ceutako garaipenei gorazarre egiteko antolatutako ospakizunetan. Horrez gain, udalak bere zamariak eta garriolari-zerbitzuak ere aprobetxatu zituen.

---