Nominen ordainketa, ibilgailuen gaineko zerga kobratzea, teilatua berritzeko obra baimenaren tasa kobratzea, bulegoko materiala ordaintzea, igerilekuetako jardinetan haziak botatzeagatik ordaintzea,… Ordainketa aginduak gora eta kobratzeko aginduak behera. Urteak aurrera eta urteak atzera. Horrela gabiltza Igantziko Udal Artixboan.1993 urtetik aurrerako kontuen antolaketa lanak egiten. Lankide batek esaten duen moduan, “badira 30 urte, hain gertu ikusten dugun arren, badira 30 urte”.

Eta aspergarria dirudien arren, ez da hala. Lan zehatza bai, originala bilatu, ezaugarriak aztertu, gorde edo suntsitu erabaki, grapak kendu, espedientea osatu, deksribapena egin, kutxan gorde. Udal artxiboen ezagutza eskatzen duen arren mekanikoa da guztiz. Eta horrela ikusita aspergarria da, bai.

Baina, kontzeptuak irakurtzeak interesgarri bihurtzen du. Iraganera, orainaldira eta etorkizunera eramaten gaitu uneoro. Zirimola batean. Zeren (eta Thoreauk barka nazala), denbora aldatzen doa, gu aldatzen goaz, eta gauzak ere aldatzen doaz. Gauza txikiak, egunerokoa handia egiten dituztenak, aldatu direla ohartarazten digute. “Bollicaos y refrescos fiestas niños” dio batek. Gogoan dut oraindik, 1991.ko herriko jaietan “bollicao eta kas naranja” bana banatu zigutenean lehiaketa batean parte hartu genuelako. Gaur egun, ez zait oso ideia ona iruditzen nere seme-alabek horrelako “saria” jasotzea. Sagarra ezta ere, noski. Baina koaderno bat, margo batzuek,… Eta etorkizunean, gauzek balioa dutela ahaztuko dute? Ordun, berriz kas eta bollicaora itzuliko gera?

Ez da hori aldaketa bakarra, ordainketa eta kobratzeko aginduetan aldaketa gehiago ikusi daitezke. Oso nabarmena, hizkuntzarena. Aspaldian administrazioaren hizkuntza gaztelera zen. 80.garren hamarkadan ehuneko 98 batean hala zen. Dokumentazioaren ehuneko bi txiki batean euskarazko esaldiak azaltzen hasi ziren. Ez dokumentu osoa euskaraz idatzita, baina bai oharrak, agurrak, kontzeptuak,… 90.garren hamarkadan zehar asko aldatzen da kontua. Dokumentu ofizialak elebidunak egiten hasten dira, urteak aurrera doazen heinean euskara lehenengo aukera bezala jasoaz, Gaur egun, administrazio elektronikoak agindu nahi duen honetan, jakinarazpenak jasotzeko euskara/gaztelera aukeratzen ahal dugu. Eta laister, agian, beste hizkuntza batzuek ere aukeran sartuko dira.

Ehundaka dauden arren, azkena. Igantzin garai batean azeriak ehizatzen ziren, besterik gabe, aziendak babesteko ohiko lan moduan. 1995 urtean, azeri bat ehizatzeagatik saria ordaindu zion udalak ehiztari ausartari. Gaur egun, salaketa jasoko luke tipo anker horrek.

Gauzak, denbora eta gu, denak aldatzen gera eta aldatzen jarraituko dugu. Honek, askoz konplikatuagoa bihurtzen du dena. Baina era berean, hau ulertzeak ere errazten du.

Amagoia Piá

Gainean dugu 2022ko San Miguel eguna, Igantziko herriak gogotsu itxoiten duen data, buruilaren egun honekin hasten baitute herriko bestak igantziarrek. Udal artxiboan daukaten funts interesgarrietan arakatzen ibili gara, bertan dituzten bestetako programak kuxkuxeatuz. Zenbait ale dituzte, XX. mende hasierakoak, intereseko datuak ematen dizkigutenak Igantzi eta igantzitarren inguruan, duela ia 100 urteko jaiak nola ospatzen zituzten ikusteko aukera ematen baitute.

Esaterako, artikulu honen hasmentan daukagun lehen irudia 1925eko besten programazioaren portada da. Urte hartako bestetan, sei egunez aritu ziren parrandan garai hartan ohikoak ziren ekitaldiez beteriko egunetan.

Bestei hasmenta emateko, hilaren 27an dantzaldi handi batekin hasi ziren plazan, Jazz-Band orkesta baten debutak alaiturik. Ondoko egunean eskema errepikatu zuten, dantzaldi eta musika gehiagorekin atsaldean zehar. 29an ordea, egun handiena izanik, Angelusarekin batera herritarrek 12 tiro bota zituzten salba moduan, egunaren garrantzia azpimarratzeko. Holako egunarekin ezin zen meza nagusiaren ospakizuna faltatu. Orduko apaizak, on Juan Bautista Labaien, hamarretarako bilduak zituen fededunak eta udal kargodunak. Koro jendetsu batek, “elementu arras baliotsuen” errefortzuaz, herriko apaiza lagundu zuten elizako otoitzetan. Herri guztia bildurik zegoela probestuz, herrira ur korrontea sartu izana ospatu eta inauguratu zuten, Lina Irigoien Lizardi, alkatearen emaztea, izan zelarik inaugurazioaren amabitxia. Antolatzaileen erranetan, ur-ekartze hori herritarren “kultura maila altua” eta “herritarrentzako urte luzez izandako ametsa” irudikatzen zuen lorpen hurak, herritar guzien esfortzuarekin lortu zena, alegia.

Ondotik, pilota partida bat jokatu zuten, Igantziko eta Arantzako bi bikoteren artian eta eguna akitzeko, dantzaldi ederra ospatu zuten gauerdira arte, Lesakako Bandak animaturik.

Hurrengo egunean, hilak 30, goiza pilota partidu interesgarri batekin hasi zuten, izan ere garaian famatuak ziren Castillo eta Lesakako Antonio, Berako Santxez eta Igantziko Lizardiren kontra aritu baitziren buruz-buru.  Atsaldeko plana ere etzen batere makala izan, luxuzko bertso saioa ekarri baitzuten: Jose Manuel Lujanbio, “Txirrita” famatua, Kanboko Pedro Tolosarekin aritu baitzen plaza alaitzen.

Azkeneko egunetan, Arantza-Igantzi arteko pilota erronkak errepikatu ziren, baita Lesakako Bandaren emanaldiak.

Jaialdiekin akitzeko, Bidasoaren ertzetan famatuak ziren bi txistularien arteko norgehiagoka eta omenaldia antolatu zuten. Hauek, Arantzako Biurrarena txistulari eta txistugilea eta Igantziko “Baxar Beltza” izan ziren. Aipatzekoa, txistulari igantziarrak 90 urterekin gaztaroko sasoia mantentzen zuela txistua jotzerakuan. Zein ote bere sekretua?

Mieltxo Sobrino

Artxibo “berri” batean lanean hastean, dokumenturik zaharrena zein den bilatzea da edozein artxibozainek egiten duen lehen lana. Bigarrena, ostera, zein den planorik zaharrena.

Gu ez gaude salbuetsita. Horrela, Igantziko Udal Artxibora lanera sartu ginenean hartu genituen lehen bi lanak horiexek izan ziren, jakina. Idatzizko dokumenturik zaharrenaren berri eman genuen blog honetan, zaharra ez ezik harrigarria ere bazelakoan. Hortaz, planorik zaharrena ere topatu dugu, eta hau ere ez da nolanahikoa: Berrizaungo zubia, hain zuzen ere.

XIX. mende hasiera arte Berrizaungo zubia egurrezkoa zen. Zubi honek Bidasoa ibaia zeharkatzen zuen eta erortzear zegoen. Zaharkitua, zama handiko gurdiei eusteko makal. Horiek horrela, hala haren gertu omen zegoen burdinola nola zubia bera berritzeko deliberoa hartu zuen udalak: “…puente que hai de madera para el paso y reparo de su herrería maior y menor que se halla amenazando ruina para efecto de ejecutar a cal y canto…”

Honetarako, 1816 urtean, Martin Jose Belarra maisu harginak proiektu bat garatu zuen. Maisu harginak bi begitako zubia egiteko gomendioa luzatu zuen. Proiektu honetan biltzen da Igantziko Udal Artxiboan gordeta dagoen planorik zaharrena.

Planoa benetan berezia da. Ez soilik bere aintzinakotasunagatik, baizik eta gainera, bere irudiengatik. Bere edukia ez da gaur egun ikustera ohituak gauden oinplano, perfilak,… zubiaren begietako bat eraikitzeko erabiliko den egurrezko egitura nolakoa izango den eta zein neurri izango dituen azaltzen du. Plano hori ikusita lanaren azken emaitza zein izango den asmatzea zaila da. Gainera, neurria ez da ohiko gaztelako oinetan ematen, baizik eta noski, oin nafarretan. Honi lotuta dihoakion erregela ere ikusten dugu bertan.

Idatzitako txostena berriz oso lan zehatza da. Zubia eraikitzeko egin beharko diren lan guztiak banaka eta pausuz pausu deskribatzen dira, baita materialak nondik jasoko diren ere. Adibidez, behin zubia amaituta azken lana izango da hura zolatzea “… en toda su tira y anchura se executara calzada con piedra del río…”. Bestalde, ohi bezala, hormak egiteko erabiliko den harrobia ere zehazten da “… en mampostería buena rancada en las canteras de Basateandi o Zereneta…”. Prozesu guztia zein izango den eta pausu bakoitzerako beharko diren material mota eta kopuruak zerrendatzen eta baloratzen dira.

Hala ere, zubia eraiki eta 40 urte beranduago hirugarren begi bat egiteko lanak egin ziren. Orduan Manuel Ansa izan zen proiektuaren arduraduna. Honen planoa ere jasota dago Udal Artxiboan. Plano honek hirugarren begiaren diseinuak azaltzen ditu. Kasu honetan, ordea, gaztelako oinak dira neurriak zehazteko erabilitako unitateak. Idatzitako proiektua berriz ez dago hain garatua.

Hortaz, erraza da ulertzen zergatik artxibozainen lehenengo lana (edo jakin-mina) espediente eta proiektu zaharrenak bilatzea izan ohi den.