Galdera hori askotan egin digute. Batzuetan espresuki; bestetan hitzik esan gabe, errukiz begiratuz. Azken hilabeteotan lanerako Historian lizentziadunak bilatzen ari garela ez dizuegu hemen kontatuko; (lan eskaintzak izan arren). “Historia zertarako?” galderaren inguruko hainbat burutazio aipatuko dizkizuegu.

Izan ere, unibertsitatean irakasle izena merezi zuen bakarrenetakoak, E. Barrenak hain zuzen ere, historialariok komunitatearen azti gisakoak ginela esan zigun. Zer esan nahi zuen, jakina, arrastorik ez orduan. Behar bada zuek, zuen karrerak iraun bitartean gauzak oso argi zenituzten;guk bestelako lehentasunak geneuzkan orduan. Ikasle garaian guk geuk historialariak ginenik ez genekien; are gutxiago historialaria izatea zertan zetzan. Hori guztia aurrerago deskubritu genuen.

Harira. Orain patuak bi matx-ball eman dizkigu, irakasle izena merezi izateko ala zen, besteak beste. Eta jokaldia harilkatzeko, demontreko galderaren hausnarketa hauspotu behar ikasleen artean. Historia liburu mardul eta batere glamurrik gabekotzat jo eta bestelako karrera ikasten edo ari diren ikasleen artean.

Historia prozesu modua; irrazionaltasunaren itxurapean ezkutatzen diren arrazoiak; kapitala versus bizitza; balizko geroak; errealitatea aldatzeko eta etorkizuna irudikatzeko materiaren ezaugarriak ezagutu beharrak… hori dena kontatu nahi genien. Stiglitzen zein Varoufakisen testu bana genuen prest, Historiaren garrantziaz ohartzen dutenak. Gaur goizean, baina, “7K” gehigarrian Fintan O’Tooleren liburuaren kritikaren harian ([GAZ]: Un fracaso heroico: el Brexit y la política del dolor. Capitán Swing, 2020) zera irakurri dugu: “… el irlandés Fintan O’Toole, columnista y editor del The Irish Times descubre cómo mentiras periodisticas triviales se convirtieron en obsesionales nacionales nada triviales; cómo la indiferencia hacia la verdad y el hecho histórico han definido el estilo de toda una élite política; cómo un país colonialista se está redefiniendo como una nación oprimida que requiere liberación”.

Beraz, oraindik pentsatzen duzue beharrezkoa dela “Historia zertarako” galdetzea?

Irudiaren iturria: Zazpika, Naiz webgunea

The past is a foreign country. Hala erakatsi zigun Lowenthalek. Arrotza ez ezik, azkarra da ere, iraganak beti harrapatzen baikaitu, Back the future-n edo Denboraren menpe-n gertatu bezala. Izan ere, Gure baitan daramagu, gogoan zein orbainetan. Haren gainean eraiki dugu gure uste asko, gure nortasunaren zati handia. Hala behar du, gainera. Hura bridatu beharrekoa bada ere, iragana iraungituko ez bada; eta bidean gu ere iraungi, fosilizatu edo Zero bezala Hondamuinean izoztu.

Gara egunkariak argitaratu azal bilduma zoragarriak hori dena erakusten du. Orainaldia, gure gizartea, prozesuaren emaitza eta era berean prozesua dela, hain zuzen ere. Egungo kezkak eta arazoak ez direla bat-batean jaio, alegia. Iraganak jarritako autopistan gertatzen ari direla baizik. Eta, aldi berean, atzo eta gaur gauza bera ez direla; ezta, jakina, atzo eta bihar. Historialaria hor mugitzen da, lur malgu horretan: prozesuaren garapenari so. Eredutzat hartu beharrean, baina, errealitatea ulertu ahal izateko.

Ariketa itzela da azal hauek ikustea. Harrigarria da pertzepzioa nola aldatu den, nola bihurritu du oroimenak errealitatea. Esaterako azalen datak kenduta, gai izango al ginateke ordena zuzenean ematen? GU EZ!!!! Garunak bere errenkada propioa sortu du, iragana beste modu batean kokatu du; kronologia pertsonalizatua: hau hura baino lehenago gertatu zenik ezin sinetsi.

Edo saiatu lehen oroitzapena zein izen zen zehazten. Sandinistak Managuan sartzen edo Baader-Meinhoff ez genituen azal hauetan ikusi; eta sanfermin odoltsuak? Bai ordea Ortuella, Ryan, Monzon. Zer esanik ez Boris Beckerren garaipena ez ezik ihesaldi musikatuarena dakarrena. Beste batzuk, berriz, ezin berezitu: Bilbo 1997 / 2007, bi aldiz izan zen hori?. Eta gertakizun parekaezinak batera, Irak eta Oteiza zerk lotzen ditu?

Jakina! Buruan beldurra eta izua gordetzeko dugun zirrikituan Krisen infernua edo 97ko otsailaren egunak iltzatzeko ez genuen bilduma honen beharra.

… ad infinitum.

Azken batean, egin – ikusi – pairatu duguna da historia. Aberri besteratu hartan eman zen guztia. Ostera, historialaren lana ez da iragana atorkizunerantz eramatea, Historian geratu denaren eragina gure errainetan topatzea, identifikatzea, azaltzea; gure ondarea, gure orainaldia horri esker ulertu, bizitzaren prozesuan zeinen puntuan gauden ulertzen lagundu.

Horretarako, memoria ordenatu behar dugu; iragana sedimentatu lagundu; loturak azalera ekarri; etorkizunak proposatu. Ordenatze eta ulertze aldera, datuak behar ditugu: iturriak. Azalak barrukoak ulertzeko.

Coe, Jonathan

Middle England. Viking, 2018

El corazón de Inglaterra. Anagrama, 2019

Le couer de l’Anglaterre. Gallimard, 2019

The Rotters’ Club (2001) eta The Closed Circle (2004) lanetan egin bezala, Coek Ingalaterrako gizartea xehetzen du Middle England-en. Aurreneko liburuetan Ingalaterrako arazoaz ari zen Coe. Sharpek Wilten agertu british umorez; herrikide duen Millsek The Restraint of beastsen azaldu mikaztasunaz; Mortimerrek Paridese postpeneden ireki bidean.

Lan berrian, baina, Ingalaterran jazotzeagatik Mendebaldeko Europaz deitu dugun “horretaz” ari da. Agian konturatu gabe, baina arazoak, oraingo honetan ez daude uharte handiaren zati batean mugatuta. Ingalaterrakoa jada ez da urrun geratzen den afera; dagoeneko hango buruhausteak gurean dira. Coeren kronika ez da hemendik 10 urtera gure kronika izango; gure kronika da jada. British kutsua badu ere, nobela europearra da.

Azken urteotakoa kronika soziopolitikoa egin bitartean, ingelesa izateko moduak aztertzen ditu Coek. Are, nobela kostunbrista idatzi duela ematen du. Izaera hori aztertu eta tokian-toki ondo baino hobeto kokatu arren, Coek agur esaten dio, baita betiko agur esan ere, Maalouf-en Le périple de Baldassaren egin bezala (2000). Orainaldiaren gainean egindako errepasoa, iraganarekin kontuak kitatzeko unea da. Iragana galbaetu eta gure nortasunean zer iltzatuko dugun erabakitzeko unea. Ohiturak, tokiak, bizimodua… etengabe aldatzen ari dira; zer salbatu eta nola onartu; zer baztertu eta ukatu. Hori egiten du Coek. Hautua nola, gizartea hala. Bidean ordea, ezer baztertu ez, dena salbatu beharra, ezer berri onartu ez… jarrera horren ondorioak Coek brexitean laburbiltzen ditu. Eta jarrera pertsonal zitaletan.

Alabaina, hautua pertsonek egiten badute ere, Coek ez ditu ahazten egoera zehatzak probokatu dituztenen izen-abizenak. Ideologia kriptofaxista eta interes ekonomikoak uztarten dituztenen eragina; alegia, neoliberalismoaren liderren eragina.

Coeren gertukoak, bere pertsonaiak, anabasa horretan erori egiten dira. Jeikitzea eta nola jeiki, horretan datza hautua; horretan datza aurrera egitea; horretan datza eraiki behar dugun gizarte berria.

Coeren nobelarik onena den edo ez, hori ez dakigu ta gutxi axola gainera; hori nola ebatsi ere ez dakigu. Dakiguna da, berriz, nobela sabelean itsasia geratzen dela, ezin guztiz pasa, jakin badakigulako irakurri duguna ez dela fikzioa. Gu guztion egoneza biltzen duen narrazio bikaina baizik.

Irutxulon
irakurri dugu: Bidebietako Institutua itxiko dute. Berri gehiagoren
bila, “ghetto”tzat hartzen dutela irakurri dugu ere. Hara! Sikiera
horrek Dangerous Mindseko Michelle Pfeiffer irakasle gisa izateko balio
izan bazitzaigun!

Orduan
ere ez zen Gipuzkoako ikastetxerik baloratuena; aitzitik, okerrena ez
bazen, azken aurreko okerrena. Barregurea ematen zigun, gu baino pringao
handiagoak zeudela irudikatze hutsak.

Ez
dugu ukatuko: bai, Rob Brownek han ikasi zuela esatea sinisgarria da.
Baina Institutu horretan guk ere Forrester izan genuen alboan.

PC
zer zen inork ez zekienean, irakasle talde batek informatikan hasi
behar ginela erabaki zuen. Sinclairrak eskutan izan genuen; Donostiko
unibertsitate pribatuan, ordenagailua idazten eta bekarekin dirua PC
batean gastatuta joando bakarrak izan ginen. Ghettokoak.

Goizueta
eta Aranotik euskaldunak Bidebietara etortzen ziren. Ez galdetu nola
ematen zen mirari hura. Eraman handi izan zuten gurekin,
nork-nori-norrean trabatuak, euskaltegiko kumeekin. Errespetu handiz
euskaraz egiten ziguten. Are, euskara ikasi beharrean, euskalduberri
heldugabekoak euskaraz ikastera ausartu ginen, euskarazko lehen
liburuak, apunteak… bai eta baten batek zuzenean euskal filologiara
egitera jo ere.

Idazten,
marrazten, galdetzen… lanak bildu eta fanzinea egiten genuen;
fotokopiagailua erabiltzea ez zen eskatu behar egin ere.

Ea, ea… Institutuak M-ak eta Takolo, Pirritx eta Porrotx Trintxerpeko frontoira eraman zituela zin dagizuet.

Sona
handiko politikaria izango zenak literatura irakasten zigun,
Garcilasorekin tematua; jakin gabe bere klaseetan, ipuinak idazten
genituen eta postaz (hau da, kartazala selloa eta dena) elkarri
bidaltzen genizkion. Sasi analfabetoak ginelakoan, Hesse, Tolkien, Ende
(Mikel, sé donde curras y me debes un libro), Asimov, Brecht… (boh,
bale, Vazquez Figueroa ere) ez ziren gure irakurgai bakarrak. Izan
ere…

Oraindik
egun, gure betiko herri horietako bateko institutuan liburutegirik gabe
segitzen duten bitartean, institutuan liburutegia genuen. Presaka eta
korrika iritsi behar, misterioa, nobela beltza eta komikiak (asterix,
tintin, valerian y laureline, el víbora, cimoc-eko ale bereziak)
eskuratzea ez zen batere erraza.

Institutuak
bere espazioa eskaini zion auzoari: non ikasi ez (badakizue nolakoak
diren etxe apostuluak?) eta liburutegia auzo osorako apaltasunez ireki.
Nire CV-tik inoiz kenduko ez dudan aipamena da, Bidebietako
liburutegiaren liburuzaina.

Ikasi?
Jakina. Bizitzen ikasi genuen; Unibertsitatean lanak nola egin, hori
jada Forresterrekin egiten genuen. Jendearekin nola portatu, elkarri
irakatsi genion.

Ortzimuga
gainbaloratua dagoela idatzi zuen batek lehengoan; Bidebietako
institutuko ortzimuga bakarra zen mahaietara igo eta Asuncion-eko
lehioetara begira eta agurtu; labiritinto igotzeak errazten zuen hori,
arratsaldeko unerik zirarragarriena. Etxera hiru aldiz itzulta eta
hirian txirrindaz ibiltzen ikasi bitartean.

Ez,
ez zen xamurra izan. Colowall zeharkatu behar zen: eta Isasa parkea.
Baina hil arteko iraungo duten laguntasunak eta etsaiak sortu ziren. Non
egongo dira lagun galduak? Idatzi bitartean izen eta aurpegi! Izenak
emateko lotsa gehiegi. Ondo al zaudete Fredi, Idoia, Susana, Laura,
Kontxi, Eba, Jone, Mikel, Rober, Guti, Angel, Sergio? Besteak bai, ondo
daude.

Irakasleek
egin gintuzten on. Gu txikitu nahi gintuztenek eta gu maite
gintuztenek. Ghettotik ateratzeko aukera eman ziguten, ghettoa aldatzeko
bidea eman ziguten. Merezi genuelako.

Ikusten
ditut erreportajearen haurren aurpegiak. Ikaskideen seme-alabak izan
zitezkeen. Ez dira inongo ghettokoak. Auzo langilearen alabak dira.
Onera egin duten bi auzokoenak, hain zuzen ere. 49. Matematika
Olinpiadetan brontzea irabazi zuen neskatoa nongoa zen ba? Eta sutean
kaltetuentzat 1420 kapoi bildu zituztenak?.

Itxieraren
arrazoia Trintxerpeko Karmengo Amaren euskarazko DBH berria balitz,
gaitzerdi. (Hori bere baitan itzela baita). Baina honen atzean ez ote
dagoen aurre iritzia eta urtetako utzikeria.

Lagun
on batek bota zidan bezperan. Zein izan zen nire heldutasunerako
urratsa. Amaren iritziaren aurka Bidebietako institutura joatea. Han
ikasitakoa naiz. Hori da gordetzen dudan institutua (une txarrak bera
eta nire artean geratzen dira).

David Zapirain

89.a da azkena. Denbora pasa da gero! Pentsa, lehen alearekin Osasuna taldean Balde futbolaria aritzen zen!

Magazine
honen jaiotza gertutik ezagutzeko pribilejio izan genuen. Garai betean
“prentsa arrosa” eta txutxu-muxuak gaitzat hartu zuen Napartheid hura
ekarri dit beti gogora. Amaiera ez dugu ere oso urrundik kausitu.
Bidean, ale zoragarriak. Are, heldu ahala ikaragarri ondu dela iruditzen
zaigu.

The Balde
ez da ohiko argitalpena izan. Ez da normala izan. Ez hizkuntza
trataeragatik, ezta gaiagatik, ezta estiloagatik ere. Hori da bere
xarma. Gure bizarrokeriaz edo berezitasunean murgildu beharrean, gauza
bizarroak hartu ditu hizpide. Bizarroak, kulturetak, tendentziazkoak,
kuriositateak, modak, artea… Alegia unibertso urbanoa, unibertsala,
horri buruz euskaraz idaztea normala izan beharko luke. Horregatik
aldizkari hau a-normala zen. Kultura popularra lantzen zuelako, eta
kultura popularizatzen zuelako dramarik gabe eta modu arinean.

Askotan
The Balden irakurritakoa edo The Balden agertu datua osatzeko beharra
izan dugu. The Baldian Cards faltan izango dugu aurrerantzean. Hori da
kultura egitea. Hori bideratzen zuen. Horregatik ere, aldizkari
garrantzitsua izan da.

Gure unibertso kuriosoa murritzago baita 2017tik aurrera.

Alabaina,
The Baldek erakutsi du posiblea dela. Orain, itxierarekin, negarrak eta
hau bezalako agur melengeak hasiko dira. Negarrak baino, eredua hartu
eta itxiera ez dadila debalde izan.

David Zapirain