Akten hustuketa idatzita dagoena irakurtzea eta bertan jartzen duenaren laburpena egitea dela laburbildu daiteke. Askotan zailena irakurtzeko ahalmena izatea dela pentsatzen da baina kasu askotan garrantzitsuagoa da testuingurua ondo ulertzea hustuketa zuzena egiteko.

Agian, horrela esanda ez da ulertzen, horregatik adibideak jartzea esandakoa frogatzeko modurik egokiena litzateke.

Baliarraineko Udal Artxiboa. Signatura: 0003-1_020

“ El examen y aprobación en su caso / de la ordenanza de guardería rural que / se proyecta implantar “

Irakurketa egin ostean segur aski burura etortzen zaigun lehen pentsamendua landa haurtzaindegi bati buruz dabiltzala izango da baina Udal ordenantza hauek Basozaintzari buruzkoak dira, hau da, ordenantza hauek mendi eta landa zaintza zerbitzua arautzen duten neurriak dira. Herritarrek urtero zerga bat ordaintzen zuten zerbitzu hau mantentzeko, beste udal zerbitzuekin egiten den bezalaxe.

Beste kasu batzuetan aktak ere akatsak izan ditzaketela ulertzea nahitaezkoa da.  Akats batzuk beste batzuk baino errazagoak dira ulertzeko.

Baliarraineko Udal Artxiboa. Signatura: 003-2_090

“La reunión tenía por objeto dar cuenta / de la aprobación de la agrupación con los pueblos de Icasteguieta, Baliarrain y esta / villa por el Excelentísimo señor Ministro de la Gobernación…”

Kontuan izanda osoko bilkura hau Baliarrainekoa dela, “la agrupación con los pueblos de Icasteguieta, Baliarrain y esta villa” esaldiak ez du zentzu askorik.  Hala ere, testuingurua ezagutzen dugunez, akats hau ulertzen laguntzen digun bi datu ditugu. Alde batetik, badakigu Legorretak, Ikaztegietak eta Baliarrainek idazkaria partekatzeko asmoz elkarte bat sortu dutela aurreko akta bateri esker eta beste alde batetik, idazkaria hiru tokietan berdina izanda akatsak egotea normalagoa da.  Hori dela eta falta den herria Legorreta dela dakigu. Adibide hau jarraituta, idazkari berdinak hiru herriko aktak idazten zituenez akta bat baino gehiagotan data topikoa gaizki jarrita dagoela ikusi ahal izan da.

Egun kaleetan errotulazioak ikustean bizi guztian bertan daudela pentsatu dezakegu, baina, ba ahal dakigu noiz hasi ginen kaleak eta etxeak zenbakiz jazten?

Estatu mailan bezala, Baliarrainen ere kaleetako errotulazioak XIX. mendeko kontuak dira. 1887ko apirilaren 3ko osoko bilkuran 1877ko urtarrilaren 12ko Errege Agindua betez Udalak etxeen eta kaleen zenbakiak batzen zituen zerrenda bat eratu zuen. Horretarako herria bost barruti edo kaletan banatu zen: Calle de Santa María, Cuartel del Poniente, Cuartel del Oriente, Cuartel del Norte eta Cuartel del Mediodia.

Eratu zuten zerrenda oso oinarrizkoa da. Baserriei eta etxeei zenbaki bana eman zizkien eta herriko orografia kontutan izanda multzo desberdinetan banatu zituzten. Izenetan ikusi dezakegun bezala, Puntu kardinalen izenak jarri zizkieten, hiri-nukleoa erreferentziatzat hartuta. Gaur eguneko mapa baten gainean barrutiak horrelako zerbait izango lirateke.

Gainera, 1990. urtean baserri gehiago daudela ikusi dezakegu. Horrez gain, barruti bakoitzeko arduradun bezala lehendakari eta idazkari bana izendatzen dira.