Adunako artxibotik azaroan aurkeztuko dugun dokumentua, galtzeko zorian egon den testu bat da. Azken hilabeteetan behin baino gehiagotan esan dugu udalerri honetako dokumentazio historiko gehiena ez dela bertan gordetzen, baizik eta Donostian dagoela eta Adunak original horien fotokopiak dituela. Oraingo hau ordea, 1809 urtean idatzi zen gutun original bat dugu eta pilatuta agertu zen paper sorta baten artean.

Urte honetan Adunako Udalak esfortzu garrantzitsu bat egin du artxiboaren egoera hobetzeko. Beste gauza batzuen artean gela bat egokitu da lehen banatuta zegoen artxiboa elkartzeko toki nahikoa eskainiz eta artxibo sistema mantentzeko lanak ere egin dira. Lan horien artean artxiboa ordenatzea eta eguneratzea dago eta horri esker, txukuntze lanen bitartean aurkitu dugu independentzia gerra garaikoa den dokumentu hau (sig. 703-02).

XIX. mende hasieran Frantziako Napoleonek eta Espainiako Fernando VIIak bat egin zuten Portugal inbaditzeko Erresuma Batuaren aurka egin nahian. Espainia eta Erresuma Batuaren arteko arazoak ontzigintzaren inguruan eta Portugalekin zituen arazoak aspaldikoak ziren. Espainiak, helburu hori lortzeko Frantziari baimena eman zion lurraldea zeharkatzeko Portugal bidean. Frantziarrek ordea, egoera aprobetxatu eta herri estrategikoetan kanpamenduak ezarri zituzten, ezkutuko nahia erregea kendu eta Napoleonen anaia agintari jartzea baitzen. Garai honetan eman ziren Baionako abdikazioak eta Goya pintorearen fusilamenduen margolan famatuak ere, garai honetako gatazkak irudikatzen ditu. Horrela ba, independentzia gerra bezala ezagutzen dena hasi zen.

Gerra guztietan gertatzen den bezala, galtzaile nagusiak zibilak edo herritarrak izan ziren. Bai tropa frantsesak eta baita beranduago askatasuna ekartzera etorri ziren ingelesak ere, lurraldearen arpilatze, lapurreta eta errausketari ekin zioten. Mende aldaketa garaia gainera momentu latza izan zen goseteak eta uzta txarrak modu jarraian eman baitziren. Biztanleria beraz, oso ahulduta zegoen gerra iritsi zenerako. Hala eta guztiz ere, armada erasotzaileek presio handia egin zuten biztanleriarengan nekazal ekoizpenaren lapurretekin, lanerako erabiltzen ziren animaliak soldaduen janari edo gurdi-abere bihurtuz…

Testuinguru honetan kokatzen da Adunako testu hau, izan ere, egoera larri horrek Adunari ere eragin izanaren lekuko dugu. Donostiako Jose Maria de Soroa y Soroak eta Gipuzkoako Probintziako idazkari zen Manuel Joaquin Uzcandak sinatzen duten gutun bat da eta bertan ondorengoa irakurri daiteke: “Para pagar la paga y otros articulos que está suministrando a las tropas francesas; se servirá valerse de la primicia y demas fondos que haya en la fabrica de la iglesia”. Ez zen beraz, inor libratu gerra hau ordaintzeaz.

Gerra honi amaiera 1814 urtean eman zitzaion, baina ondorengo egoera ez zen egonkortasun garai bat izango. Espainiako gizartea guztiz bananduta gelditu zen eta urte batzuk beranduago emango ziren gerra karlistak gertatzeko hazia erein zen.

Amaia Mendizabal