Udal Artxiboetan gordetzen ditugun dokumentuen artean kontu liburuak aurkitzen dira. Gaur egun osatzen diren liburuak, handiak, pisutsuak eta zehaztasun handikoak dira, normalean kutxa asko betetzen dituztelarik artxiboetan. Mota honetako liburuek ordea, ez dute beti formatu berdina eduki, XX. mende hasieran adibidez, orri batzuek osatzen zituzten txostenak ziren eta gaur, hauetako liburuxka bati buruz hitz egingo dugu.

Espediente honetan 1902 urteko kontuak ikus daitezke (sig. 704-30), kontribuzio probintziala ordaindu zutenak, zordunen zerrenda, herri lurren gaineko balioa, Udalak egindako ordainketak,… Informazio guzti hori dokumentu honetan egongo da jasota, baino honetaz gain, bazeuden ogasuneko beste liburu batzuk ere. Urte honi buruzko ohiko udal aurrekontua (sig. 0011-08), ordainketa eta sarreren liburua (sig. 0011-09), aurrekontuaren kitapena edo likidazioa (sig. 0011-10) eta ezohiko udal aurrekontua (sig. 0011-11) ere Artxiboan aurkitu daitezke. Antza denez, urte horretan sukar tifoideen izurrite bat eman zen Adunan eta ustekabeko izurrite honek eragindako gastuei aurre egiteko, aparteko aurrekontu bat prestatu behar izan zen.

Aurrean dugun dokumentuari dagokionean, bi zati dituela esan daiteke, lehenengo orrialdeetan 1901 eta 1902 urteetan jasotako ordainagirien ordainketak ikusi ahal izango ditugu eta bigarren zatian, nekazal kontribuzio probintzialaren inguruko zerrendak ikusiko ditugu.

Lehenengo zati horretan ikus daitekeen lehenengo kargua edo ordainketa, 1901 urteko maiatzaren 18an egin zen eta herriko irakasleari zegokion. Honek 112 pezeta eta 50 zentimo jasoko zituen hiruhileko bakoitzean. Kopuru berdina jasoko zuen baita ere, udaleko idazkariak, aurrekoak bezala, hiruhileko bakoitzean. Beste pertsonai batzuek jasotzen zuten kopurua ere adierazten da, horrela, alondegiko langileari 40 pezeta dagozkio eta apaizari 30. Azken honi meza desberdinak emateagatik ordainduko zitzaion, 1901eko abuztuaren 15ean adibidez, 25 pezeta jasoko zituen “al párroco por el sermón del dia de la Asuncion de Nuestra Señora” eta 1902ko maiatzaren 18an “Descargo a Dn. Jose Ignacio Oyarzabal la cantidad de treinta pesetas por los sermones de Lazaro y Jueves Santo”. Herriko medikuari ordaindutakoa ere islatzen du testuak, honi 125 pezeta emango zitzaizkion, ez dakigu ordea, ze eperi dagokion kantitate hori.

Dokumentuaren bigarren zatian, herri lurrak erabiltzeagatik ordaindu beharrekoa jakinarazten da. Bertan, zehatz-mehatz esaten da bizilagun bakoitzak erabiltzen duen herri lur kopurua, bakoitzak zenbait ordaindu behar duen, eta zordunak baleude, nortzuk diren eta zenbait zor duten. Hauekin batera, beste zerrenda bat ikus daiteke, zeinetan gariaren inguruko datuak agertzen diren.

Dokumentu honek zergadunen izenak edo etxeen izenak eskaintzen dizkigu, baina tamalez, ez du aipatzen zeintzuk diren bakoitzak ustiatzen dituen lurrak. Informazio hau edukitzea baliotsua izango litzateke lur horien banaketa nola egin zen jakin ahal izateko. Hamarkada batzuk beranduago arte itxaron beharko dugu datu hori ezagutzeko, orduko kontabilitate liburuetan pertsona, familia eta etxe bakoitzeko informazio asko jasotzen baita. Liburu horiek, hemen aurkeztutakoak ez bezala, ehunka orriz osatuta egongo dira eta beste batzuekin batera, toki asko beteko dute artxiboetako apaletan.

Amaia Mendizabal