Ordenantza zaharrak

Asteasun gordetzen den Udal Ordenantzarik zaharrena 1534 urtekoa da, apirilaren 14ean Udalak eta Carlos I erregeak onartutakoak hain zuzen. Badira ba 481 urte ordenantza hau onartu zenetik. Ordenantzak herriaren barne funtzionamendurako eragina zuten gaiei buruzko udal legeak ziren, horregatik herri bakoitzak bere ordenantza propioak egiten zituen.

Ordenantza honek badu berezitasun bat, denbora luzez galdua egon zela. Bere kopia bat bakarrik gordetzen zen. Baina 1896 urtean, Tomas Egibar Asteasuko apaizak, bere paperen artean topatu eta Udalari itzuli zion gutun batekin batera.

Pergaminozko tapak dituen 35 bat foliotako liburuxka bat da. Bertan 81 lege edo puntu desberdin lantzen dira. Denak 3 gai orokorren barruan sartuko ditugunak:

1- Politika: Udal karguen izendapena eta betebeharrak. "Hauteskundeak" ekainaren 24.ean egiten ziren "...de tiempo inmemorial aca...", meza nagusiaren ondoren herri guztia bildu eta kargu bat nahi zutenek (herrian zergak ordaindu eta etxea zutenek bakarrik, noski) beren izena txartelean idatzi eta txapel batean sartzen zituzten. Handik ateratako izenak izango ziren urte hartan herriko alkate, diruzain, zinegotzi,... Hauek egindako kudeaketaren kontu zehatzak nola aurkeztu agintzen da, besteak beste, udal diruarekin bazkari bat bakarra egingo dutela aginduaz edo ta bere karguak irauten duen bitartean ezingo dutela harategi, taberna edo okindegirik izan.

2- Ekonomia: (3 gai nagusi) alde batetik, lur komunalen eta fruituen hustiaketa. Ordenantzen %80 gai honen ingurukoak dira. Lur komunalen enkateak nola egin, bertan eragindako kalteen zigorrak, hainbat fruituren salmenten nondik norakoak (gaztaina, intxaur, sagar, ezkurra...), enkanteak ez egiteagatik zigorrak, zuhaitzak mozteko baimenak eta gabe mozteagatik zigorrak, ikatzik ez egitea,... Beste alde batetik, kanpotik sartutako produktuen kudeaketa: ardoa, arraia, argizaria, txingarra,... eta beste hainbat gauza enkantean nola eta noiz atera, Udalak eta garraiolariek bete beharrekoak,... Azkenik, zergak jasotzeko eskubideak ere enkantean ateratzen ziren eta ordenantzan enkante honen baldintzak deskribatzen dira.

3- Beste herriekin mugak. Mugak noiz eta ze baldintzapean aztertu behar diren.

Bistan da beraz, XVI mendeko Udal Ordenantzen helburua guztiz praktikoa zela, udal karguen eta ondasunen kudeaketaz arduratzen bait zen bereziki. Aurrerago erakutsiko dizuegu ordenantza hauek nola joan ziren aldatzen, XIX mendeko kutsu moralista hartu arte.

Amagoia Piá